को हुन् द्रौपदी मुर्मू ? जो भारतको आगामी राष्ट्रपति हुदैछिन् !

भारतको राष्ट्रपतिको निर्वाचनका लागि जुन २९ सम्म मनोनयन हुनेछ, जुलाई १८ मा मतदान हुनेछ र नतिजा जुलाई २१ मा घोषणा गरिनेछ । सत्तारुढ भाजपा नेतृत्वको एनडीए र विपक्षी दलले राष्ट्रपतिका उम्मेदवारको घोषणा गरेका छन् ।

गत राष्ट्रपति चुनावमा भाजपाले बिहारका तत्कालीन राज्यपाल रामनाथ कोविन्द र यस पटक झारखण्डको पूर्व राज्यपाल द्रौपदी मुर्मुलाई उम्मेदवार बनाएको छ ।

द्रौपदी मुर्मु झारखण्डको पहिलो महिला र आदिवासी गभर्नर थिइन् । यहाँबाट सेवानिवृत्त भएपछि उनी आफ्नो गृह राज्य ओडिशाको मयुरभञ्ज जिल्लाको रैरङपुरमा बस्दै आएकी छन् । यो उनको मूल गाउँ बैदापोसीको ब्लक मुख्यालय हो । उनी सबैभन्दा लामो समय (छ वर्षभन्दा अलि बढी) झारखण्डको राज्यपाल थिइन् ।

द्रौपदी मुर्मु भारतको पहिलो आदिवासी र दोस्रो महिला राष्ट्रपति बन्न सक्छिन् । उनी एनडीएकी उम्मेदवार हुन् र एनडीएको भोट राष्ट्रपति जिताउन काफी छ ।

विपक्षी दलहरुले यशवन्त सिन्हालाई उम्मेदवार बनाएका छन् । यशवंत सिन्हा, पूर्व भारतीय प्रशासनिक सेवा (आईएएस) अधिकारी, झारखण्डको हजारीबाग सीटबाट बीजेपी लोकसभा सांसद र केन्द्र सरकारको मन्त्री पनि भइसकेका छन् । उनी लामो समयसम्म बीजेपी नेता रहे, तर पछिल्ला वर्षहरूमा उनी प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको विरुद्धमा आवाज उठाउन थाले र अन्ततः भाजपा छाड्नुप¥यो ।

हाल उनी ममता बनर्जीको पार्टी तृणमूल कांग्रेससँग आवद्ध छन् । उनका छोरा र हजारीबागबाट लोकसभा सांसद जयन्त सिन्हा अझै पनि भाजपामा छन् । जयन्त सिन्हाका लागि बुवाको पक्षमा भोट दिने कि पार्टीको पक्षमा जाने भन्ने द्विविधा हुने भएको छ ।

भारतको राष्ट्रपतिको निर्वाचनमा दुवै प्रमुख उम्मेदवार झारखण्डबाट भएको यो पहिलो पटक हो । जसका कारण यो सानो राज्य अचानक चर्चामा आएको छ ।

द्रौपदी मुर्मु किन विशेष ?
२१ जुनको साँझ भाजपा अध्यक्ष जगत प्रकाश नड्डाले द्रौपदी मुर्मुको नाम राष्ट्रिय प्रजातान्त्रिक गठबन्धन (एनडीए) को उम्मेदवारको रूपमा घोषणा गर्दा, उनी नयाँ दिल्लीबाट करिब १६ सय किलोमिटर टाढा रहेको रैरङपुर (ओडिशा) थिइन् । आफ्नै घरमा ।

त्यसको ठीक एक दिनअघि २० जुनमा उनले आफ्नो ६४ औं जन्मदिन सादगीका साथ मनाएकी थिइन् । त्यसपछि मात्र २४ घन्टापछि सत्तारुढ दलबाट देशको सबैभन्दा ठूलो पदमा उम्मेदवार बन्न लागेको कुरा सुनिन् र पत्याउन सकिनन् । तर, त्यसै भयो र अब सबै आशंकाको अन्त्य भएको छ ।

उम्मेदवारी घोषणा गरेपछि उनले स्थानीय सञ्चारमाध्यमलाई भनिन्, ‘राष्ट्रपति पदका लागि उम्मेदवार हुन पाएकोमा म अचम्मित र खुसी छु । मैले टेलिभिजन हेरेर यो कुरा थाहा पाएँ । राष्ट्रपति भनेको संवैधानिक पद हो र म यो पदमा निर्वाचित हुनेछु । त्यसपछि म राजनीति बाहेक देशवासीका लागि काम गर्छु, संवैधानिक व्यवस्था र अधिकार अनुसार यो पदका लागि काम गर्न चाहन्छु, अहिले नै योभन्दा बढी केही भन्न सक्दिन ।’

तर, राजनीतिक बृत र सञ्चारमाध्यममा उनको नामको चर्चा चलिरहेको छ । सन् २०१७ मा भएको राष्ट्रपति चुनावमा उनको नामको चर्को चर्चा भएपनि अन्तिम समयमा भाजपाले बिहारका तत्कालीन राज्यपाल रामनाथ कोविन्दलाई राष्ट्रपति पदको उम्मेदवार बनाएको थियो । उनले चुनाव जिते र राष्ट्रपतिको रूपमा उनको कार्यकाल जुलाई २४ मा समाप्त हुँदैछ ।
मुर्मु कुनै समय क्लर्क थिइन्

१९७९ मा भुवनेश्वरको रमादेवी महिला कलेजबाट बीए पास गरेकी द्रौपदी मुर्मुले ओडिशा सरकारको क्लर्कको रूपमा आफ्नो व्यावसायिक करियर सुरु गरकी थिइन् । त्यसपछि उनी सिँचाइ तथा ऊर्जा विभागमा कनिष्ठ सहायक थिइन् । उनी पछिल्ला वर्षहरूमा पनि शिक्षिका थिइन् ।
उनले श्री अरविन्दो इन्टिग्रल एजुकेशन एण्ड रिसर्च सेन्टर, रैरङपुरमा मानार्थ शिक्षकको रूपमा अध्यापन गरिन् । आफ्नो कामका दिनहरूमा, उनी एक मेहनती कर्मचारीको रूपमा चिनिइन् ।

राजनीतिक पृष्ठभूमि
द्रौपदी मुर्मुले सन् १९९७ मा वार्ड काउन्सिलरका रूपमा आफ्नो राजनीतिक करियर सुरु गरेकी थिइन् । त्यसपछि उनी रैरङपुर नगर पञ्चायतको चुनावमा वार्ड काउन्सिलर निर्वाचित भइन् र नगर पञ्चायतको उपाध्यक्ष बनिन् ।

त्यसपछि उनी राजनीतिमा अगाडि बढिरहेकी थिइन् र रैरङपुर विधानसभा सीटबाट भाजपाको टिकटमा दुई पटक (वर्ष २००० र २००९) विधायक पनि बनिन् । पहिलो पटक विधायक बनेपछि, उनी २००० देखि २००४ सम्म नवीन पटनायकको मन्त्रिपरिषद्मा राज्यमन्त्री थिइन् ।

उनले करिब दुई वर्ष मन्त्री हुँदा वाणिज्य तथा यातायात तथा मत्स्यपालन विभाग र पशु श्रोत विभागको जिम्मेवारी सम्हालेकी थिइन् । त्यसबेला ओडिशामा नवीन पटनायकको पार्टी बिजु जनता दल (बीजेडी) र भाजपाले गठबन्धन सरकार चलाउँदै आएका थिए ।

सन् २००९ मा दोस्रो पटक विधायक बन्दा उनीसँग गाडी थिएन । उनको जम्मा पुँजी ९ लाख मात्रै थियो र त्यतिबेला उनको चार लाख रुपैयाँ दायित्व पनि थियो ।

उनको चुनावी सम्पति विवराण अनुसार तत्कालीन उनका श्रीमान् श्याम चरण मुर्मुको नाममा बजाज चेतक स्कुटर र स्कार्पियो गाडी थियो । यसअघि उनी चार वर्ष मन्त्री भइन् । उनले ओडिशाका सर्वश्रेष्ठ विधायकहरूरूपमा नीलकण्ठ पुरस्कार पनि प्राप्त गरेकी छन् ।

उनी २०१५ सम्म मयुरभञ्ज जिल्लाको भाजपा अध्यक्ष थिइन्, जब उनी पहिलो पटक राज्यपाल बनेकी थिइन् । उनी २००६ देखि २००९ सम्म भाजपाको एसटी (अनुसूचित जाति) मोर्चाको ओडिशा राज्य अध्यक्ष भइन् ।

उनी दुई पटक भाजपा एसटी मोर्चाको राष्ट्रिय कार्यकारिणी सदस्य पनि भइसकेकी छिन् । सन् २००२ देखि २००९ सम्म र २०१३ देखि २०१५ अप्रिलसम्म उनी यस मोर्चाको राष्ट्रिय कार्यकारिणी सदस्य भइन् । त्यसपछि उनी झारखण्डको राज्यपाल मनोनीत भइन् र भाजपाको सक्रिय राजनीतिबाट अलग भइन् ।

झारखण्डको पहिलो महिला राज्यपाल

१८ मे २०१५ मा, उनले झारखण्डको पहिलो महिला र आदिवासी राज्यपालको रूपमा शपथ लिइन् । उनीे ६ वर्ष, एक महिना र १८ दिन यो पदमा रहेकी थिइन् । उनी झारखण्डको पहिलो गभर्नर हुन्, जसलाई उनको पाँच वर्षको कार्यकाल पूरा गरेपछि पनि उनको पदबाट हटाइएन । उनी यहाँको लोकप्रिय गभर्नर थिइन्, जसको प्रतिष्ठा सत्तारुढ र प्रतिपक्ष दुवै क्याम्पमा थियो ।

उनले आफ्नो कार्यकालमा धेरै महत्वपूर्ण निर्णय लिएकी छन् । पछिल्ला वर्षहरूमा केही गभर्नरहरूमाथि राजनीतिक एजेन्टको रूपमा काम गरेको आरोप लागेका बेला द्रौपदी मुर्मुले गभर्नर हुँदा यी विवादहरूबाट आफूलाई टाढा राखेकी थिइन् ।

यस अवधिमा लिएका आफ्ना केही निर्णयहरूसँगै, उनले भाजपा गठबन्धनको अघिल्लो रघुवर दास सरकार र झारखण्ड मुक्ति मोर्चा गठबन्धनका वर्तमान हेमन्त सोरेन सरकारहरूलाई आफ्ना केही निर्णयहरूमा पुनर्विचार गर्न सल्लाह दिइन् । उनले त्यस्ता केही विधेयकहरू ढिलो नगरी फिर्ता गरिन ।

संघर्षले भरिएको जीवन
रायरङपुर (ओडिशा)बाट रायसिना हिल्स (राष्ट्रपति भवन) पुग्ने दौडमा संलग्न द्रौपदी मुर्मुको प्रारम्भिक जीवन संघर्षले भरिएको थियो । भारत स्वतन्त्र भएको करिब ११ वर्षपछि मयुरभञ्ज जिल्लाको बैदापोसी गाउँमा २० जुन १९५८ मा बिराँची नारायण टुडुकी छोरीका रूपमा उनको जन्म भएको थियो । उनी संथाल जनजाति हुन् र उनका बुबा उनको पञ्चायतको प्रमुख थिए । राष्ट्रपति निर्वाचित भएमा उनी स्वतन्त्रतापछि जन्मिने पहिलो राष्ट्रपति हुनेछिन् ।

उनको व्यक्तिगत जीवनका धेरै कुरा सार्वजनिक भएका छैनन् । उनको विवाह श्यामचरण मुर्मुसँग भएको थियो तर सानै उमेरमा उनको मृत्यु भयो । उनका तीन सन्तान थिए तर यी दुवै छोराको पनि असामयिक मृत्यु भयो ।

उनका एक छोरा लक्ष्मण मुर्मुको सन् २००९ को अक्टोबरमा शंकास्पद परिस्थितिमा मृत्यु भयो । त्यसबेला उनी जम्मा २५ वर्षका थिए । मिडिया रिपोर्टका अनुसार मृत्युको अघिल्लो रात उनी आफ्ना साथीहरूसँग भुवनेश्वरको एउटा होटलमा डिनर गर्न गएका थिए ।

त्यहाँबाट फर्किएपछि उनको स्वास्थ्य बिग्रियो । त्यसबेला उनी काकाको घरमा बस्थे । घर फर्किएर सुत्ने इच्छा व्यक्त गरे र सुत्न दिइयो । बिहान अबेरसम्म उनको कोठाको ढोका नखुलेपछि परिवारका सदस्यले उनलाई पहिले निजी अस्पताल र पछि राजधानी अस्पतालमा लगे जहाँ चिकित्सकले उनलाई मृत घोषणा गरेका थिए ।

उनको एक मात्र बाँचेकी छोरी इतिश्री मुर्मु हुन्, जो राँचीमा बस्छिन् । उनको विवाह गणेश चन्द्र हेम्ब्रमसँग भएको छ । उनी पनि रैरङपुरका बासिन्दा हुन् र उनको एउटी छोरी आद्यश्री छिन् । गभर्नर हुँदा द्रौपदी मुर्मुले बुहारी र नातिनीसँग केही पारिवारिक कार्यक्रममा भाग लिइन् । उनी धेरैजसो मन्दिर जान्थिन्, जससँग सम्बन्धित तस्विरहरु मिडियामा आएका थिए । यसबाहेक उनको परिवारका सदस्यहरूबारे धेरै जानकारी उपलब्ध छैन ।