प्रयागराज, ४ माघ । विश्वको सबैभन्दा ठूलो धार्मिक पर्व संगम नगर प्रयागराजमा सुरु भइसकेको छ । पुष शुक्ल पुर्णिमाबाट सुरू भएको गंगा, यमुना र सरस्वतीको संगममा स्नान गरेपछि कुम्भ नगरका अन्य मन्दिरहरुमा पनि भक्तजनहरु जाने प्रचलन रहेको छ ।
यसैबीच प्रयागराजको अक्षयावट पनि अहिले उत्तिकै चर्चा रहेको छ । संगममा नुहाउन आउने अधिकांश मानिस अक्षयावतको दर्शन गर्न आउँछन्। तर,औरंगजेब र अंग्रेजहरूले अकबरको किल्लामा रहेको यो रूखलाई नष्ट गर्ने निकै प्रयास गरेका थिए । यस अवधिमा अक्षयवट पुग्ने बाटोसमेत बन्द गरिएको थियो । ४७० वर्षसम्म यो रुखको नजिक कोही जान सकेका थिएनन । यो मार्ग सन २०१९ मा पुनः खोलिएको थियो। मानिसहरु अक्षय वटको पातलाई प्रसाद मान्छन् । महाकुम्भमा आउने भिआइपी पाहुनालाई अक्षय्यवतको पात पनि प्रसादको रूपमा दिइने भएको छ ।
त्यसोभए जानौं अक्षयत्व किन प्रसिद्ध छ ?
संगमको किनारमा रहेको अक्षयावत शताब्दीयौं पुरानो मानिन्छ । पुराणमा उल्लेख छ। पद्म पुराणमा यसलाई तीर्थराज प्रयागको छाता र रुखको राजा भनिएको छ । पौराणिक मान्यता अनुसार अक्षयावत मुनि बनेको हवनकुण्डमा यज्ञ गर्ने पहिलो व्यक्ति ब्रह्मा हुन् । यस यज्ञमा ब्रह्मा, विष्णु, महेशलगायत ३३ कोटी देवीदेवताले भाग लिएका थिए। त्यसबेलादेखि यो सहरलाई प्रयाग भनिन्छ। वास्तवमा प्रा अर्थात् प्रथम र यागको अर्थ यज्ञ अर्थात् प्रयाग हिन्दु धर्म अनुसार पहिलो यज्ञस्थल हो ।
अक्षयावतको उल्लेख हिन्दू धार्मिक ग्रन्थ रामचरित मानसमा पनि पाइन्छ। वाल्मीकिले रामायणमा लेखेका छन् कि जब भगवान राम वनमा जाँदै थिए, महर्षि भारद्वाजले संगमको किनारमा रहेको श्यामवत रूखमुनि सिद्ध पुरुषहरूबाट आशीर्वाद लिन आग्रह गरेका थिए। यो त्यही श्यामवत, यही अक्षयावत हो भन्ने विश्वास गरिन्छ, जसलाई आज हामी अक्षयवत भनेर चिन्छौं।
अक्षय शब्दको अर्थ कहिल्यै विनाश नहुने हो। भनिन्छ कि यस रूखले अमरत्वको वरदान पाएको छ। यो शताब्दीयौं पुरानो रूख ब्रह्माण्डको अन्त्यसम्म जीवित रहनेछ। यदि ऐतिहासिक कथाहरू मान्ने हो भने मुगल सम्राट औरंगजेब र अंग्रेजहरूले यस रूखलाई नष्ट गर्न धेरै प्रयास गरेका थिए । धेरै पटक जलाइयो, काटियो तर अक्षयावत भने कहिल्यै पनि सुकेन। यसको पातहरू सधैं हरियो रहन्छन्। पक्कै पनि यो कुनै चमत्कार भन्दा कम छैन।
यो रुखलाई माता सीताले आशिर्वाद दिएको पौराणिक मान्यता रहेको छ । संगम स्नान गरेपछि अक्षयावतको दर्शन गरेपछि मात्र स्नान सफल मानिन्छ । अक्षयको अगाडि मानिसहरूले धेरै कामना गर्छन्। यो भनिन्छ कि यसको १ परिक्रमा ब्रह्माण्डको परिक्रमा बराबर हुनेछ।
अक्षयको कथा यहाँ समाप्त हुँदैन। मुगल सम्राट अकबरले यस रूखको वरिपरि एउटा किल्ला बनाए, जसलाई अकबर फोर्ट भनिन्छ। अक्षयवाट नजिकै शूल टंकेश्वर शिवलिंग पनि अवस्थित छ। यस शिवलिंगमा जलाभिषेक गरेपछि यसको पानी सिधै अक्षयवतको जरामा जान्छ। ऐतिहासिक कथा मान्ने हो भने अकबरकी पत्नी जोधा बाईले पनि यस शिवलिंगमा जलाभिषेक गर्थिन् । संगमको तेस्रो अदृश्य नदी सरस्वती पनि अक्षयावतबाट मुनि बग्ने गरेको बताइन्छ ।
अक्षयावतलाई छुन वा यसको पातहरू तोड्न कडा रूपमा निषेध गरिएको छ। तर, मानिसहरूले यसको झरेका पात र टुक्रालाई प्रसादका रूपमा लिएर लैजान्छन्। भारत सरकारले महाकुम्भमा एक सय देशका विशेष अतिथिलाई निम्तो दिएको छ । रिपोर्टमा विश्वास गर्ने हो भने उनलाई अक्षयको पात पनि उपहार स्वरुप दिइदै छ । रुखबाट झरेका पातहरू क्रमबद्ध गरी विदेशी पाहुनाहरूको लागि प्याक गरिनेछ।
तर, मुगलकाल पछि अक्षयवाट पुग्ने बाटो बन्द भएको थियो । सन् २०१९ को कुम्भ मेलामा ४७० वर्षपछि यो मार्ग पुनः खोलिएको थियो । १६ डिसेम्बर २०१८ मा भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले यहाँ एक कोरिडोर निर्माणको घोषणा गरेका थिए। जुन अहिले सञ्चालनमा आएको छ ।
